مشايخ و اساتيد معظّم له

1- در ششمين سال زندگی شريفش در شهر اصفهان، مصادف با اوايل سال 1355 هـ.ق وارد مكتب خانه شد و تحت نظر آقاى حاج شيخ عباس ناصح قرار گرفت، و خواندن و نوشتن  و پس از آن تلاوت قرآن و تجويد را آموخت.

2- آقاى سيّد آقا جان اصفهانی، كه در حوزه علميه اصفهان به مهارت در علوم ادبى عرب از جمله معانی و بيان است مشهور بود.

3- آيت الله آقاى سيّد محمّد باقر حسينى ابطحی سدهی، كه مقداری از كتاب مطوّل و شرح لمعه نزد ايشان درس گرفت.

4- آيت الله آقاى شيخ هبة الله هرندی، كتاب شرايع الاسلام مرحوم محقق حلّی را به ايشان آموخت.

5-  آيت الله آقاى سيّد عبد الحسين طيب، بعضی از ابواب شرح لمعه را نزد ايشان درس گرفت.

6- آيت الله آقاى سيّد محمّد طبيب زاده، مقداری از شرح  لمعه و مكاسب را نزد ايشان آموخت.

7- علاّمه آيت الله آقاى شيخ محمود مفيد، كه مقداری از مكاسب و كفايه را نزد ايشان فرا گرفت.

8- مرجع بزرگوار آيت الله آقاى حاج آقا رحيم ارباب، مقداری از مكاسب و فرائد و جواهر را نزد ايشان آموخت.

9- پدر بزرگوارش علاّمه آيت الله آقاى سيّد مرتضی موحّد ابطحی كه جز بعضى از دروس مرحله سطح علوم دينى، علوم ديگرى مانند اختر شناسى و پزشكى را نيز نزد ايشان آموخت، در اين زمينه از دو كتاب شرح الأسباب و شرح النّفيسی مى توان نام برد.

10- مراحل تكميلى طب را نزد آقاى سيّد ابو القاسم طبيب كه استاد اين رشته در عصر خود بود گذراند و طب تجربی را نيز نزد ايشان فرا گرفت.

11- آيت الله آقاى حاج ميرزا علی آقا شيرازی، كه نزد ايشان كتابهای قانون ابن سينا در طب و كتاب فروق و علل زكريا رازی را درس گرفت.

12- منطق و فلسفه: هر دو قسمت منظومه سبزواری (قدس سرّه الشّريف) را چه از نظر بحث و حاشيه و چه از نظر آموختن و تحقيق نزد آيت الله آقاى حاج ميرزا رضا كلباسی گذراند.

 13- پس از اينكه علم كيهان شناسى را در آغاز نزد پدر بزرگوارش آموخت، نزد مرحوم آيت الله آقاى شيخ محمّد باقر قزوينى كه تنها استاد علم هيأت و كيهان شناسى در اصفهان بود آن را فرا گرفت.

14- و كيهان شناسى را نزد علاّمه آقاى سيّد محمّد حسين طباطبايى كه در اين زمينه خبره بود به انتها رساند.

15- دروس عاليه فقه و اصول را نزد سرور طايفه اماميه آيت الله آقاى حاج آقا حسين طباطبايى بروجردی، پيشواى بزرگ شيعه در آن زمان فرا گرفت.

16- آيت الله آقاى حاج سيّد محمّد حجّت كوهكمره ای، در فقه و اصول، كه ضمن حضور در درس ايشان، آن را تقرير كرده و سعی بر ضبط آن می نمود، و تا پايان عمر آن استاد فرزانه در سال 1372 هـ ق  به جمع آورى همه مطالب درس وى همّت گماشت.

17- آيت الله آقاى حاج ميرزا رضی تبريزى، كه يك سال كامل در درس فقه ايشان شركت جست تا آن بزرگوار در گذشت، شايان ذكر است كه او از بهترين شاگردان مرحوم آخوند خراسانی (قدّس سرّه) شمرده می شد، و از بزرگان فقها  و دانشمندان قم بود، به رتبه ايكه يكى از بزرگان به كرّات می گفت: آيا می توانم با وجود ميرزا رضی تبريزی معتقد به اعلميت كس ديگرى شوم؟.

18- آيت الله آقاى سيّد زين العابدين كاشانی (قدّس سرّه)، (از شاگردان مرحوم آخوند خراسانی) كه يك سال كامل در بحثهای فقهی وی شركت كرد تا اينكه وفات يافت.

در درسهای خارج فقه و اصول جمعی ديگر از بزرگان حوزه علميه نيز بدون اينكه درس استاد بزرگ مرحوم آقای بروجردی و استاد خود مرحوم سيّد محمّد حجّت را رها كند، شركت مى جست، و اين بخاطر آگاهى بر مبانی علمی ايشان  و اطّلاع از گستره احاطه آنها بر جوانب فقه و اصول، و ميزان بهره مندی آنان از دقت  نظر بود، كه ايشان عبارت اند از حضرات آيات:

19- آيت الله آقاى حاج سيّد محمّد محقّق داماد، در فقه و اصول، كه مدّت نه سال ملازم درس ايشان بود، و در فقه كتاب الطهاره را از ابتدا تا انتها و نيز يك دوره كامل اصول نزد ايشان حاضر شد، كه همه آن مباحث نوشته شده و در گنجينه كتابهاى معظّم له نگهداری می شود. و ايشان همواره اين استاد بزرگوار را بر هم رديفان او در اين رده اساتيد خود هم از نظر فقه و هم از نظر اصول مقدّم می داشت.

20- آيت الله آقاى سيّد روح الله موسوی خمينى، كه در بحثهای فقه و اصول ايشان شركت نمود، (در زمانی كه آقای خمينى شروع به تدريس خارج فقه نمود) دو سال در آن شركت كردند و نيز به مدّت سه سال در درس اصول ايشان شركت جست.

 21- آيت الله آقاى حاج سيّد احمد خوانساری،كه اسطوره تقوا و پرهيزگاری بود، و معظّم له به مدّت دو سال در مباحث فقهی ايشان حاضر شد.

22- آيت الله آقاى سيّد محمّد رضا موسوی گلپايگانى، كه مدّت يك سال در اوّلين دوره درس خارج اصول ايشان شركت نمود، و در جلسه ای كه در آن حاشيه بر كتاب عروه می زدند نيز نزديك به هفت سال شركت داشت.

23- فقيه بزرگ آيت الله آقاى شيخ عبد النّبى عراقی، كه معظّم له در بعضی از بحثهای فقهی و اصولى ايشان شركت جست.

و معظّم له باقيمانده مباحث فلسفه را نزد اساتيد قم فرا گرفت:

24- آيت الله حاج آقا مهدی حايری يزدی، كتاب اشارات ابن سينا را نزد ايشان درس گرفت.

25- آيت الله آقاى شيخ مهدی مازندرانی، امور عامّه كتاب اسفار را به مدت يك سال نزد ايشان خواند زيرا پس از اتمام امور عامّه اجل وی فرا رسيد.

26- علاوه بر آنچه از علوم معنوی كه از آيت الله حاج آقا علی شيرازی بهره مند شد، قسمت سفر نفس از اسفار ملاّ صدرا را نيز نزد او آموخت.

27- فيلسوف الهی آيت الله علاّمه آقاى سيّد محمّد حسين طباطبايى، كه اسفار و شفا را نزد ايشان به پايان رساند، و نيز در مباحث دوره عالى كيهان شناسى بصورت خصوصی دو كتاب شرح جغمينى و اكر مالاناووس را نزد ايشان آموخت و همواره از آغاز شروع درس تفسير قرآن تا زمانی كه به نجف اشرف هجرت كرد در مباحث تفسيرى ايشان حاضر می شد.

28- مرجع زاهد عابد آيت الله آقاى سيّد جمال الدّين گلپايگانى، كه يك سال در كنار مباحث معنوی در بحثهای فقهی ايشان نيز حاضر می شد، ولى اجل به اين استاد قابل مهلت نداد و خداوند انتقال به سراى ماندگار را برای او بر گزيد. (خداوند جان پاكيزه او را مقدّس گرداند).

29- و بدين سان نوبت به استاد پهلوانش فقيه بزرگ، و نابغه چيره دست آيت الله آقاى سيّد عبد الهادی شيرازی رسيد، كه از زمان ورود به نجف اشرف تا وقت وفات آن بزرگوار از چشمه مباحث فقهی ايشان بر مى گرفت.

30- آيت الله آقاى حاج سيّد محسن طباطبايى حكيم، آن پيشواى دينى كه برای مدّت نه چندان كوتاهى بزرگ سكّان مرجعيت شيعه را به دست گرفت و به نيكوترين نحو اين بار سنگين را بر دوش كشيد، و در دفاع از مرزهاى دين و كيان مذهب حقّه بسيار كوشيد، و ايشان از كسانی بود كه معظّم له اوقات خود را به حضور در محضر وى اختصاص داده بود و تا واپسين دم از نفس گرانسنگش او را همراهی كرد زيرا گمشده خويش را در او يافته بود، و حضور جدّی و پيگيرى دائم ايشان در درس آقای حكيم باعث گسترش و پالايش مباحث كتاب مستمسك شد.

31- فقيه هوشيار آيت الله آقاى سيّد محمود شاهرودی، در دروس فقه و اصول ايشان نيز به مدّت يك سال شركت كرد.

32- و در دوره دوّم درسهای فقه استاد الفقهاء و المجتهدین آيت الله آقاى حاج سيّد ابو القاسم خويى شركت نمود و به مدّت بيست و يك سال و تا آخرين روزهای اقامت در نجف اشرف و با وجود اينكه آن زمان خود ايشان نيز به تدريس خارج فقه و اصول اشتغال داشت، ملازم درس ايشان بود، و نيز يك دوره كامل اصول نزد ايشان حاضر شد، و همواره مورد احترام و تقدير استاد محققّش مرحوم آقای خويى بود.

اجازه های اجتهاد

بسياری از اساتيد و مشايخ بزرگ وی به اجتهاد معظّم له و رسيدن ايشان به رتبه استنباط احكام شرعى تصريح نموده اند، و از جمله ايشان حضرات آيات:

فقيه بزرگ آقای بروجردی، آقای حكيم، آقای سيّد عبد الهادی شيرازی، آقای خويى آقای خمينى، آقای داماد و آقای گلپايگانی، و غير ايشان مى باشند.

و اجازه های ايشان در علم حديث از:

علاّمه پژوهشگر شيخ آغا بزرگ تهرانی صاحب كتاب الذّريعه، آقای بروجردی، آقاى سيّد احمد خوانساری، آقاى شيخ محمّد علی اراكی، آقاى سيّد عبد الهادی شيرازی و آقای مرعشی نجفی و غير ايشان مى باشد، و نيز اجازات ديگری در اين زمينه از علماى مذهب زيديه دارد.